ქრეატინი — „უსაფრთხო დანამატი“ თუ ჩუმად მოქმედი საფრთხე? -გიორგი ფხაკაძე განმარტავს

ქრეატინი — „უსაფრთხო დანამატი“ თუ ჩუმად მოქმედი საფრთხე?

ავტორი: პროფესორი გიორგი ფხაკაძე, PhD მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი
პლატფორმა: www.sheniekimi.ge — შენი ექიმი, შენი სივრცე, შენი ჯანმრთელობა

ქრეატინი მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული სპორტული დანამატია. სპორტსმენები მას იყენებენ კუნთის ენერგიის გასაზრდელად, გამძლეობის ასამაღლებლად და სწრაფი აღდგენის მიზნით.
მეცნიერება ადასტურებს, რომ ქრეატინი ეფექტიანია, თუმცა ის არ არის სრულიად უსაფრთხო ყველასთვის.
განსაკუთრებით საშიში შეიძლება გახდეს მაშინ, როცა ადამიანი იღებს არასწორ დოზას, იყენებს დაბინძურებულ პროდუქტს ან აქვს ჯანმრთელობის ისეთი მდგომარეობა, სადაც ქრეატინის დამატება საფრთხეს ქმნის.

⚕️ რა არის ქრეატინი და როგორ მოქმედებს

ქრეატინი ბუნებრივად წარმოიქმნება ადამიანის ორგანიზმში — ძირითადად ღვიძლში, თირკმელებსა და პანკრეასში. ის ინახება კუნთებში და გამოიყენება ენერგიის სწრაფად მისაწოდებლად (ATP-ის ფორმით).

დანამატის სახით მიღებული ქრეატინი ზრდის კუნთის მოცულობასა და ენერგიას, თუმცა ამასთანავე იწვევს წყლის შეკავებას უჯრედებში, რაც გარკვეულ შემთხვევებში იწვევს გაუწყლოებას, წნევის მატებას ან თირკმელზე დატვირთვას.

⚠️ ვის შეიძლება საფრთხე შეუქმნას ქრეატინმა

1️⃣ თირკმლის დაავადების მქონე პირები

ქრეატინის დაშლის შემდეგ წარმოიქმნება კრეატინინი, რომელიც თირკმლებით გამოიყოფა.
თუ თირკმლის ფუნქცია უკვე დაქვეითებულია — ქრეატინის დანამატმა შეიძლება გამოიწვიოს მდგომარეობის გაუარესება.
დადასტურებულია შემთხვევები, სადაც ქრეატინის მიღების ფონზე განვითარდა ინტერსტიციული ნეფრიტი და თირკმლის მწვავე უკმარისობა ჯანმრთელ ახალგაზრდაშიც კი, თუმცა პრობლემა სრულად გაიარა დანამატის შეწყვეტის შემდეგ.

📚 წყარო: Ardalan M, et al. Creatine-induced interstitial nephritis. Clin Nephrol. 2009. PMID: 19473774.

განსაკუთრებული სიფრთხილე სჭირდება:
• დიაბეტიან პირებს
• ჰიპერტენზიის მქონე ადამიანებს
• ასაკოვან პირებს, რომელთა თირკმლის ფილტრაცია ბუნებრივად შემცირებულია

2️⃣ სიცხე, გაუწყლოება და გადაჭარბებული ვარჯიში

ქრეატინი კუნთებში წყალს აკავებს, მაგრამ ამავე დროს სხეულს ართმევს თხევადობის ბალანსს.
თუ ადამიანი ვარჯიშობს სიცხეში ან არ სვამს საკმარის წყალს, შეიძლება განვითარდეს რაბდომიოლიზი — მდგომარეობა, როცა კუნთის უჯრედები იშლება და ტოქსიკური ნივთიერებები ხვდება თირკმელებში.

📚 წყარო: Altaf F, et al. Rhabdomyolysis with creatine and caffeine during heat stress. Am J Emerg Med. 2020. PMID: 32890515.

ასეთ პირობებში ქრეატინი შეიძლება გახდეს სიცოცხლისთვის საშიში, განსაკუთრებით თუ მასთან ერთად მიიღება ენერგეტიკული სასმელები ან სტიმულანტები.

3️⃣ ღვიძლის პრობლემების მქონე პირები

ქრეატინი მეტაბოლიზდება ღვიძლში. ამიტომ, ქრონიკული ჰეპატიტის, ცხიმოვანი ღვიძლის ან სხვა დაავადების მქონე პირებში მისი მიღება ზრდის ღვიძლის სტრესს.
დამატებით, ბაზარზე არსებული იაფი ან არასერტიფიცირებული დანამატები ხშირად შეიცავენ დამაბინძურებელ ნაერთებს — მაგალითად, დიციანდიამიდს, რომელიც ღვიძლისთვის ტოქსიკურია.

📚 წყარო: Gualano B, et al. Creatine supplementation: evaluating the evidence for safety. J Int Soc Sports Nutr. 2012;9:33. doi:10.1186/1550-2783-9-33

4️⃣ ფსიქიკური ჯანმრთელობა — ბიპოლარული აშლილობის მქონე პირები

მეცნიერულ ლიტერატურაში აღწერილია შემთხვევები, როცა ქრეატინის დანამატმა ბიპოლარული აშლილობის მქონე პაციენტებში გამოიწვია მანიაკური ეპიზოდების ჩართვა.
ეს იშვიათია, მაგრამ ექიმის ზედამხედველობის გარეშე დანამატის მიღება ასეთი ისტორიის მქონე ადამიანებში არ არის რეკომენდებული.

📚 წყარო: Roitman S, et al. Creatine monohydrate in resistant depression and mania. J Clin Psychopharmacol. 2007. PMID: 17502780.

5️⃣ არასრულწლოვნები, ორსულები და მეძუძური ქალები

🔸 მოზარდები

ბავშვებისა და მოზარდების ორგანიზმი ჯერ კიდევ განვითარების პროცესშია — მათში ჰორმონალური ბალანსი და თირკმლის ფილტრაციის სისტემა არასრულია.
ქრეატინის დანამატით შეიძლება მოხდეს ელექტროლიტური დისბალანსი ან თირკმელზე ზედმეტი დატვირთვა, განსაკუთრებით სიცხის პირობებში ვარჯიშისას.

📚 წყარო: Kreider RB, et al. Creatine supplementation in children and adolescents: a review. J Int Soc Sports Nutr. 2021;18(1):16. doi:10.1186/s12970-021-00412-w

EFSA (European Food Safety Authority) აღნიშნავს:

„არასრულწლოვანთა პოპულაციაში ქრეატინის დანამატის უსაფრთხოება საკმარისად შესწავლილი არ არის, ამიტომ მისი გამოყენება სპორტული ან დიეტური მიზნებისთვის არ არის რეკომენდებული.“
(EFSA Journal 2020;18(5):6118)

🔸 ორსულები და მეძუძურები

არსებობს ცხოველურ მოდელებზე ჩატარებული კვლევები, რომლებიც აჩვენებს, რომ ქრეატინი შესაძლოა იცავდეს ნაყოფს ჟანგბადის დეფიციტისას, თუმცა ადამიანებზე მსგავსი მტკიცებულება არ არსებობს.
გადამწყვეტი კვლევების არარსებობის გამო არც EFSA, არც FDA და არც Mayo Clinic ქრეატინს უსაფრთხოდ არ მიიჩნევს ორსულობის ან ძუძუთი კვების პერიოდში.

📚 წყაროები:
• Ireland Z, et al. Maternal creatine supplementation: considerations for pregnancy and the newborn. Amino Acids. 2020;52(10–12):1475–1488. doi:10.1007/s00726-020-02873-x
• Mayo Clinic. Creatine: safety, dosage, and risks. 2023.

პროფ. ფხაკაძის განმარტებით:

„არასრულწლოვნებმა, ორსულებმა და მეძუძურმა ქალებმა ქრეატინი არ უნდა მიიღონ პროფილაქტიკის მიზნით.
თუ არსებობს სამედიცინო საჭიროება — მაგალითად, იშვიათი კუნთოვანი დაავადება — დანამატის დანიშვნა მხოლოდ ექიმის მეთვალყურეობითაა დასაშვები.“

6️⃣ არასერტიფიცირებული პროდუქტები და დაბინძურება

ბაზარზე არსებული ქრეატინის ნაწილის სანდოობა საეჭვოა — ხშირია შემთხვევები, როცა პროდუქტი არ შეიცავს მითითებულ რაოდენობას ან დამატებულია სხვა ნივთიერებები (სტიმულანტები, ანაბოლური აგენტები, მძიმე მეტალები).
ასეთი დანამატები არა მხოლოდ თირკმლისა და ღვიძლისთვის არის საშიში, არამედ შეიძლება გამოიწვიოს ანტიდოპინგ ტესტზე ჩავარდნაც.

📚 წყარო: Del Coso J, et al. Contamination of dietary supplements with banned substances. Nutrients. 2018;10(12):1803. doi:10.3390/nu10121803

🧩 საერთო დასკვნა

ქრეატინი არ არის “მტერი”, მაგრამ არც “უსაფრთხო ვიტამინი” — ეს არის ბიოქიმიურად აქტიური ნივთიერება, რომელიც გავლენას ახდენს ენერგიის ცვლაზე, თირკმელზე და კუნთოვან ქსოვილზე.
ჯანმრთელ მოზრდილებში, სწორი დოზით (3–5 გრამი დღეში) და სერტიფიცირებული პროდუქტით, ქრეატინი შეიძლება იყოს უსაფრთხო.
მაგრამ მისი უკონტროლო გამოყენება პირებში, რომლებსაც აქვთ ქრონიკული დაავადება, დეჰიდრატაცია ან სხვა მედიკამენტების ფონური მიღება, ქმნის სერიოზულ საფრთხეს.

პროფ. გიორგი ფხაკაძე ხაზს უსვამს:

„მეცნიერება არ ამბობს, რომ ქრეატინი უნდა აიკრძალოს.
ის ამბობს — ქრეატინი უნდა იქნას გამოყენებული გონივრულად, შესაბამისი მონიტორინგით.
სწორად გამოყენებული ქრეატინი შეიძლება იყოს შედეგიანი,
მაგრამ დაუფიქრებლად მიღებულმა შესაძლოა ჯანმრთელობაც კი დაგვაკარგვინოს.“

✅ უსაფრთხო გამოყენების ძირითადი წესები
1. დაიწყეთ ექიმის კონსულტაციით — განსაკუთრებით, თუ გაქვთ თირკმლის ან ღვიძლის დაავადება.
2. აირჩიეთ მხოლოდ GMP / ISO სერტიფიცირებული ბრენდი ან გადაამოწმეთ : www.supplement.ge
3. მიიღეთ 3–5 გრამი დღეში საკვებთან ერთად და საკმარისი წყლით.
4. არ მიიღოთ ქრეატინი სიცხეში, დეჰიდრატაციისას ან სხვა სტიმულანტებთან ერთად.
5. გააკეთეთ პერიოდული ანალიზი — კრეატინინი, eGFR და ღვიძლის ფუნქციის მაჩვენებლები.

❓💬 ხშირად დასმული კითხვები — ქრეატინი

💬 1. ქრეატინი ყველასთვის საშიშია?

არა. ქრეატინი არ არის „შხამი“ და არც აკრძალული ნივთიერება.
ის შეიძლება იყოს ეფექტური საშუალება ენერგიისა და გამძლეობის გასაზრდელად ჯანმრთელ მოზრდილებში,
თუმცა კონკრეტულ შემთხვევებში — განსაკუთრებით თირკმლის, ღვიძლის ან გულის დაავადების ფონზე — მისი მიღება საფრთხის მატარებელია.

💬 2. რა ხდება, როცა ადამიანი იღებს მეტ ქრეატინს, ვიდრე საჭიროა?

ჭარბი დოზა იწვევს წყლის შეკავებას, შარდის ცვლილებებს, ზოგჯერ მუცლის შებერილობას და წნევის მატებას.
მაღალი დოზა (>10 გრამი დღეში) შეიძლება გაზარდოს თირკმელზე დატვირთვა და გამოიწვიოს ელექტროლიტური დისბალანსი.
ზოგიერთ შემთხვევაში აღწერილია რაბდომიოლიზიც — კუნთის დაშლის სინდრომი, რომელიც თირკმლის უკმარისობამდე მიდის.

💬 3. თუ ჩემი თირკმელი ჯანმრთელია, მაშინ არ მაქვს საშიშროება?

თუ ადამიანი ჯანმრთელია და იღებს სწორ დოზას (3–5 გრამი დღეში), საფრთხე მინიმალურია.
თუმცა მნიშვნელოვანია იცოდეთ — ქრეატინი ზრდის სისხლის კრეატინინის დონეს, რაც ზოგჯერ ანალიზებში თირკმლის დაზიანებას ჰგავს.
ამიტომ კონტროლი საჭიროა მაინც — განსაკუთრებით, თუ ვარჯიშობთ სიცხეში ან იღებთ სხვა დანამატებს.

💬 4. შეიძლება ქრეატინის მიღება ბავშვებში ან მოზარდებში?

არა.
EFSA (ევროპის სურსათის უსაფრთხოების სააგენტო) და Mayo Clinic არ გვაძლევენ რეკომენდაციას ქრეატინის დანამატის გამოყენებაზე ბავშვებსა და მოზარდებში.
მათი ორგანიზმი ჯერ კიდევ ფორმირების პროცესშია და ქრეატინის დამატება ამ დროს შეიძლება დაზიანების რისკს ზრდიდეს, განსაკუთრებით თირკმელზე.

💬 5. ორსულებს ან მეძუძურ ქალებს შეეძლებათ ქრეატინის მიღება?

არა.
ქრეატინის დანამატის უსაფრთხოება ორსულობისა და ძუძუთი კვების პერიოდში არ არის დადასტურებული ადამიანებში.
ცხოველურ კვლევებში დაფიქსირდა გარკვეული დადებითი ეფექტი ნაყოფის ტვინზე, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ იგი უსაფრთხოა ორსულ ქალებში.
ორგანიზაციები EFSA, FDA და Mayo Clinic რეკომენდაციას არ იძლევიან მისი გამოყენების შესახებ.

💬 6. თუ ვარჯიშობ სიცხეში, შეიძლება ქრეატინის მიღება?

არა.
სიცხეში ვარჯიშისას ორგანიზმი კარგავს წყალს და ქრეატინის მიღებამ შეიძლება კიდევ უფრო დაარღვიოს ჰიდრატაცია.
ასეთ დროს იზრდება რაბდომიოლიზის და თირკმლის მწვავე უკმარისობის რისკი.
თუ ვარჯიშობთ სიცხეში, ქრეატინი უნდა შეჩერდეს ან შემცირდეს ექიმის რეკომენდაციით.

💬 7. რამდენად მნიშვნელოვანია პროდუქტის ხარისხი?

ძალიან.
ბაზარზე ბევრი ქრეატინის პროდუქტი არის დაბინძურებული ან არასერტიფიცირებული — ზოგჯერ შეიცავს აკრძალულ ნივთიერებებს, მძიმე მეტალებს ან ჰორმონულ დანამატებს.
ყოველთვის შეამოწმეთ, რომ შეფუთვაზე იყოს მითითებული:
GMP, ISO, ან Informed-Sport Certified — მხოლოდ ასეთ პროდუქტს შეიძლება ენდოთ ასევე შეგიძლიათ გადაამოწმოთ: www.supplement.ge

💬 8. შეიძლება ქრეატინმა გავლენა მოახდინოს ფსიქიკაზე?

ბიპოლარული აშლილობის მქონე ადამიანებში აღწერილია შემთხვევები, როცა ქრეატინმა გამოიწვია მანიაკური ეპიზოდები.
ამიტომ ფსიქიკური დაავადების მქონე პაციენტებისთვის მისი გამოყენება უნდა მოხდეს მხოლოდ ექიმის ზედამხედველობით.

💬 9. შესაძლებელია ქრეატინი დაინიშნოს სამედიცინო მიზნებისთვისაც?

დიახ — მაგრამ მხოლოდ კლინიკური პირობებში, სპეციალური ჩვენებით.
მაგალითად, იშვიათი კუნთოვანი დაავადებების (მაგ. Duchenne-ს დისტროფია) ან ნევროლოგიური დარღვევების დროს.
თუმცა ეს შემთხვევები მკურნალობის სპეციფიკურია და არ უნდა აგვერიოს სპორტულ დანამატებში გამოყენებასთან.

💬 10. როგორ მივიღოთ ქრეატინი უსაფრთხოდ?
• ექიმის კონსულტაციის შემდეგ;
• მხოლოდ სერტიფიცირებული ბრენდის პროდუქტით;
• დღეში მაქსიმუმ 3–5 გრამი;
• საკმარისი წყლით;
• არავითარ შემთხვევაში სიცხეში ან გაუწყლოებისას;
• რეგულარული ანალიზებით — კრეატინინი, eGFR, ღვიძლის ფუნქცია.

🩺 პროფესორის კომენტარი

„ქრეატინი არის ნივთიერება, რომელსაც შეუძლია დაგეხმაროთ სწორად გამოყენებისას,
მაგრამ იგივე ნივთიერება შეიძლება გახდეს საფრთხე, თუ გამოყენებულია უკონტროლოდ.
ჯანმრთელობა არ იწყება სპორტულ დანამატებში — იწყება ცოდნაში.“

— პროფესორი გიორგი ფხაკაძე, PhD
საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის თავმჯდომარე

📚 მითითებული წყაროები:
1. Ardalan M, et al. Creatine-induced interstitial nephritis. Clin Nephrol. 2009. PMID: 19473774.
2. Altaf F, et al. Rhabdomyolysis with creatine and caffeine during heat stress. Am J Emerg Med. 2020. PMID: 32890515.
3. Gualano B, et al. Creatine supplementation: evaluating the evidence for safety. J Int Soc Sports Nutr. 2012;9:33. doi:10.1186/1550-2783-9-33.
4. Roitman S, et al. Creatine monohydrate in resistant depression and mania. J Clin Psychopharmacol. 2007. PMID: 17502780.
5. Kreider RB, et al. Creatine supplementation in children and adolescents: a review. J Int Soc Sports Nutr. 2021;18(1):16. doi:10.1186/s12970-021-00412-w.
6. EFSA Panel on Nutrition, Novel Foods and Food Allergens (NDA). Safety of creatine monohydrate. EFSA Journal. 2020;18(5):6118. doi:10.2903/j.efsa.2020.6118.
7. Ireland Z, et al. Maternal creatine supplementation. Amino Acids. 2020;52(10–12):1475–1488. doi:10.1007/s00726-020-02873-x.
8. Del Coso J, et al. Contamination of dietary supplements with banned substances. Nutrients. 2018;10(12):1803. doi:10.3390/nu10121803.
9. Mayo Clinic. Creatine: safety, dosage, and risks. 2023.

📲 მეტი სანდო სამედიცინო ინფორმაცია იხილეთ ოფიციალურ პლატფორმაზე:
www.sheniekimi.ge – შენი ექიმი, შენი სივრცე, შენი ჯანმრთელობა.

ავტორი:
პროფესორი გიორგი ფხაკაძე — დავით ტვილდიანის სამედიცინო უნივერსიტეტის პროფესორი, დიპლომირებული მედიკოსი (MD), ჯანდაცვის მაგისტრი (MPH) და მედიცინის დოქტორი (PhD).
საჯარო ჯანდაცვის ინსტიტუტის თავმჯდომარე და საერთაშორისო ჯანდაცვის აღიარებული ექსპერტი 25-წლიანი გამოცდილებით.

⚖️ ინტერესთა კონფლიქტის განცხადება

ამ სტატიაში ინტერესთა კონფლიქტი არ არსებობს. ავტორს არ უკავშირდება არც ერთი კომპანია, ორგანიზაცია ან პირი, რომელიც შეიძლება გავლენას ახდენდეს სტატიის შინაარსზე.